Regio

Dat offer is groot geweest

Han Pieterse en Ina Brethouwer

Al jaren prijken hun namen op het ‘Monument voor de Gevallenen’ in Warnsveld. De namen van negen Warnsveldse militairen en verzetsstrijders die sneuvelden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie waren deze mannen? In het boek Dat offer is groot geweest worden voor het eerst hun levensgeschiedenissen opgetekend.

Dichter in de Achterhoek

Marc Weikamp

In Dichter in de Achterhoek publiceert illustrator Marc Weikamp zes schitterende beeldverhalen van gedichten en liedteksten waarin de Achterhoek wordt bezongen.

De reeks opent met de beroemde dichtregels van Willem Sluiter: Waer iemant duisent vreugden soek, Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek. Ze werden in 1668 gepubliceerd.

Herdenking, van A.C.W. Staring ( 1767-1840 ), is een gedicht over natuur en ontluikende verliefdheid uit de Romantiek.

Ik heb van de natuur nog nooit genoten / Als hier op Hoonte in de Achterhoek. Deze regel komt uit het gedicht Hoonte ( 1949 ) van Gerrit Achterberg dat hij schreef tijdens zijn verblijf in Neede.

Het dialect-lied Oerend hard ( 1976 ) van Normaal geeft een heel herkenbaar Achterhoekgevoel; de beleving van de kameraadschap, de boeren ( sub )cultuur en de no-nonsens mentaliteit.

 Vrouw Begeerdink ( 1992 ) is een humoristisch lied van de Achterhoekse dialectband Boh Foi Toch. Het is geschreven door Hans Keuper, zanger en tekstdichter.

 Eensklaps roeken ( 2013 ) van H.C. ten Berge, speelt zich af op de verkeersbrug over de IJssel bij Zutphen. De brug vormt de entree tot de Achterhoek, zoals op een bord langs de weg staat te lezen.

Het land van de jonker

Brand Overeem en Bert Paasman

Brand Overeem en Bert Paasman hebben het land van de jonker, met al zijn bewoners en omgangsvormen, in woord en beeld vastgelegd. Een uniek boek dat tevens een prachtig tijdsbeeld schetst van de Veluwse adel en hun onderhorigen, en hun onderlinge verhouding in de vorige eeuw. De pachters, arbeiders, ambachtslieden, en jachtopzieners: zij ‘maakten’ het landgoed. Overeem & Paasman hebben geprobeerd ook die, meestal anonieme mensen, een gezicht en een naam te geven.

Het land van de jonker – een boek over macht, jacht en pacht – bestrijkt het gebied West-Veluwe en IJsselstreek, met plaatsen als o.a. Putten, Nijkerk, Voorthuizen, Driedorp, Zwartebroek, Twello, Wilp, en Voorst.

Brand Overeem is een gelauwerd fotograaf en bekend van zijn werk voor de Amersfoortse Courant en het Veluws Dagblad. Bert Paasman is cultuur- en literatuurhistoricus van de Veluwe en van de vroegere koloniën. Zij werkten eerder al samen aan de boeken Het leven van Evert en Mariahoeve.

Op zoek naar Hamaland

Archeologische resten uit de 9de tot en met de 11de eeuw in Zuid-Salland, IJsselstreek en Oost Veluwe

In 1046 droeg koning Hendrik III zijn grondbezit in Deventer over aan bisschop Bernold. Het ging om kerkelijk bezit in Deventer en ’een graafschap in Hamaland’ waarvan de grenzen duidelijk omschreven werden. Het gebied blijkt een flink deel te omvatten van het werkgebied van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland en inspireerde om een jubileumboek uit te geven over archeologische resten uit de periode van 800 tot 1100, de bloeiperiode van het graafschap Hamaland.

Geschreven bronnen uit deze periode zijn schaars, maar archeologisch onderzoek laat zien welke ontwikkelingen plaatsvonden. De eerste kerken werden gebouwd en de grond werd in cultuur gebracht. Daarbij ontstonden de dorpskernen die we nu nog kennen, zoals Voorst en Twello.

Deventer verandert vanaf 850 van een boerennederzetting in een stad met een kerk, handel en ambachtelijke activiteiten. De vondst van een 8e-eeuws grafveldje in de Assenstraat laat ruimte om te speculeren over het graf van Lebuinus, stichter van de kerk.

Ook Zutphen kent in de Karolingische tijd een stormachtige ontwikkeling. Brandsporen en skeletten van een vrouw en kind lijken te koppelen aan Vikingaanvallen. Kort daarna wordt de Ringwalburg aangelegd die goed herkenbaar is in het stratenpatroon van de stad. In Wapsen, tegenover Zutphen, lag mogelijk een winterkamp van de Vikingen.

Aan de andere kant van het werkgebied van de regio, in Uddel, werd uit dezelfde periode een met palissaden omgeven nederzetting opgegraven. Een aanwijzing voor roerige tijden. Op veel andere plaatsen op de Veluwe rond Apeldoorn, zoals in Loenen en Radio Kootwijk wijzen resten van ijzerwinning op grootschalige ijzerindustrie. In het Spelderholt bij Beekbergen blijkt bovendien dat klimaatverandering geen nieuw fenomeen is: de nederzetting wordt na eeuwenlange bewoning rond het jaar duizend verlaten en verdwijnt onder stuifzand.

De muntslag van Deventer, vondsten van Karolingische munten in Raalte en van een strijkglas in Terwolde, en de introductie van bootvormige boerderijen illustreren de inbedding van Hamaland in regionale en internationale netwerken. Kortom, voldoende puzzelstukjes die een fascinerend beeld geven de ontwikkeling van het gebied aan weerszijden van de IJssel rond het jaar 1000, het oude graafschap in Hamaland.

Een Zutphens oorlogsdagboek

Piet Dullaert

Zes jaar lang, van 21 juni 1939 tot 12 mei 1945, hield de Zutphense ondernemer Piet Dullaert (1920 – 2011) een oorlogsdagboek bij. Hierin noteerde hij met grote precisie en volharding feiten en gebeurtenissen in Zutphen en omgeving, en van het grote oorlogstafereel daarbuiten. Ook na de oorlog ging hij verder met verzamelen en vastleggen van gegevens. Nadat hij begin jaren zeventig zijn zaken verkocht had, maakte hij er zelfs zijn werk van. Leden van de Werkgroep Bouwhistorie Zutphen vroegen aan hem, hun nestor, waarom hij met zo’n schat aan informatie nooit iets daarvan had gepubliceerd. Zijn antwoord was nuchter en eenvoudig: “Je moet doen waar je goed in bent.” Anderen moesten het dus maar “verder brengen”. Dat bleek geen geringe klus. Nu ligt het er: het oorlogsdagboek dat Piet Dullaert op negentienjarige leeftijd begon en dat hij zes jaar later, inmiddels a sadder and wiser man, afsloot.

De lange reis van oorlogsdreiging naar vrijheid van deze Zutphenees in hart en nieren is nu voor iedereen toegankelijk gemaakt. Het grootste deel van het unieke illustratiemateriaal is van zijn hand, want behalve een nauwgezet chroniqueur was Piet Dullaert ook een zorgvuldig fotograaf, die soms met gevaar voor eigen leven beelden van de bezettingsjaren vastlegde.

Wij zijn vrij!

Menno Tamminga

Ooggetuigen over de bevrijding van Warnsveld, Zutphen en De Hoven

Op 5 april 1945 bevrijdde het Canadese leger Warnsveld. Op 8 april Zutphen. Op 14 april De Hoven. Hoe beleefden de inwoners die spannendste weken uit hun leven? Wat zagen ze? Hoe leefden ze dagenlang in kelders terwijl de granaten insloegen? Er was geen elektriciteit, brood of melk.

Menno Tamminga smeedde ruim twintig dagboeken tot een ooggetuigenverslag van de laatste maanden van de bezetting en van de bevrijding. Lees hoe een arts op Het Groot Graffel een bloedbad voorkwam. Hoe een koerierster van het Zutphens verzet Westerbork overleefde. Hoe een gezin opeens vluchteling werd in eigen stad. Hoe een Joodse onderduiker zijn vrijheid terugkreeg.

Verder vertellen zeven inwoners die in 1940-1945 in Zutphen woonden over hun jeugd, het bombardement en hun dagelijks bestaan.

Dankzij hun verhalen staan wij nog één keer oog in oog met de bevrijding.

Hof van Heeckeren – Twee musea in één vorstelijk huis

Het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriëtte Polak hebben een nieuwe behuizing in het historische stadspaleis Hof van Heeckeren gekregen. De Musea Zutphen hebben niet alleen cultuurhistorisch waardevolle en interessante objecten om naar te kijken, ze hebben ook verhalen te vertellen. En ook de locatie, een zeventiende-eeuws stadspaleis aan ’s Gravenhof, het oudste plein van Zutphen, kent een rijke geschiedenis.

Deze verhalen van het plein, het stadspaleis, de bewoners én de ervaringen van de specialisten die bij de herbestemming tot museumgebouw betrokken zijn, zijn verzameld in het boek Hof van Heeckeren, twee musea in één vorstelijk huis. Zij delen daarbij hun onderzoeksresultaten en archeologische en bouwhistorische waarnemingen. Samen levert dit een geïllustreerde blik achter de schermen van een complex verbouwingsproces.

De Nieuwstadskerk in Zutphen

750 jaar bouwgeschiedenis, restauratie, inrichting

Hoog steekt de toren van de Nieuwstads- of Sint-Janskerk in Zutphen de lucht in. Als teken aan bezoekers van heinde en verre om het eeuwenoude gebouw te komen bezichtigen en de rijke geschiedenis ervan te proeven. Over dat verleden is dankzij intensief onderzoek sinds kort veel meer bekend. De nieuwste ontdekkingen en inzichten worden in deze uitgave gedetailleerd uit de doeken gedaan, niet alleen in bouwhistorische zin, maar ook in relatie tot de ontwikkeling van de Nieuwstad, de Zutphense wijk waar de kerk staat; een wijk die ook wel het Klein Vaticaan werd genoemd. Daarnaast is er bijzondere aandacht voor de middeleeuwse toepassing van gebrandschilderd glas en voor de inrichting en de restauratie van het gebouw. Het boek De Nieuwstadkerk in Zutphen laat zich lezen als een spannend verslag van 750 jaar kerk- en stadsgeschiedenis aan de IJssel.

Wee den mensch die maar één boek leest

Cor Witbraad

De Openbare Bibliotheek in Zutphen bestaat in november 2019 111 jaar. Cor Witbraad schreef een boek over de geschiedenis van een van de oudste openbare bibliotheken in Nederland.

De titel van het boek ‘Wee den mensch die maar één boek leest’ is een vertaling van een uitspraak van Thomas van Aquino.

Het boek gaat over lezen en leren en lenen, over de verschillende soorten bibliotheken die ons land kent en gekend heeft. Het gaat natuurlijk vooral over de Openbare Bibliotheek Zutphen. Eerst wordt beschreven hoe het gelopen is met de leescultuur, van het ontstaan van het schrift tot aan de stand van nu. Daarbij wordt ook gekeken hoe dat in Zutphen was. Het grootste deel van het boek is ingeruimd voor de Bibliotheek Zutphen. Haar reilen en zeilen wordt beschreven vanaf het oprichtingsjaar 1908 tot vandaag de dag: maatschappelijk educatief, zoals zij dat zelf typeert.

Dolen en dromen

Ida Gerhardt

Op 8 november 1980 werd het gedicht Dolen en dromen gepresenteerd: Ida Gerhardt las het voor in een overvolle refter van het Stedelijk Museum in Zutphen. Inmiddels wordt het legendarische Zutphen-gedicht beschouwd als een van de belangrijkste in haar oeuvre.
Dolen en dromen vormde de dichterlijke bekroning op een bijzonder gelukkige periode in het leven van de dichteres: eindelijk was er erkenning voor haar werk, met de P.C. Hooftprijs die zij in 1980 ontving, en de Prijs voor Meesterschap die haar het jaar daarvoor werd uitgereikt.
Deze uitgave – ingeleid door Ad ten Bosch – bevat een nooit eerder gepubliceerde lezing van Ida Gerhardt, en is rijk geïllustreerd met foto’s en het handschrift van het gedicht in facsimile.

Dolen en dromen verscheen in twee edities: een beperkte, genummerde en gebonden uitgave en een paperback.