Kijken naar de kaarsenkroon in de Walburgiskerk te Zutphen

Johan H. Winkelman

In de Walburgiskerk te Zutphen hangt in het koor een 
eeuwenoude smeedijzeren kaarsenkroon. De tijd van ontstaan van dit kunstwerk 
wordt geschat op omstreeks 1400. Wie de aangebrachte beeldelementen op zich in 
laat werken, maakt kennis met een bonte laatmiddeleeuwse wereld. De toeschouwer 
wordt geconfronteerd met jagers, hoornblazers, valkeniers, met herten, hinden, 
eenhoorns, maar ook met burchten, ridders, dansers. Kijk nou, daar zit een 
liefdespaar in een minnetuin te schaken. Wint de man de partij dan staat hem een 
aantrekkelijke prijs te wachten, namelijk de liefde van de verliezende dame. Of 
weet de vrouw de wilde “vogel” mat te zetten? De maagd Maria en de mystieke 
eenhoornjacht, waarmee de wonderbare menswording van Jezus werd uitgebeeld, komt 
maar liefst vier keer in de kroon langs. De kijker vraagt zich steeds weer af: 
Wat stelt het tafereel voor, wat is decoratief bedoeld, wat heeft een diepere 
betekenis? Een ding is duidelijk. Het fundament waarop de figurenstrook in de 
kaarsenkron rust, wordt gevormd door een letterenstrook. Daarop staan de namen 
van Jezus en Maria, aangevuld met de namen van de twaalf apostelen. De 
twaalfkantige opbouw, de basiselementen met de geheiligde namen, ze herinneren 
aan het lichtende Hemelse Jeruzalem uit de Bijbelse Openbaring, in Zutphen 
verbeeld door de brandende kaarsenkroon. Wie rond het pronkstuk een ommegang 
maakt, het oog gericht op de elkaar afwisselende beelden, verzucht na afloop, 
ingefluisterd door de grootste kenner van de herfsttij der Middeleeuwen, Johan 
Huizinga: “Voorwaar, een historische sensatie”.

Johan H. Winkelman (1940) was sinds 1970 als 
germanist-mediëvist aan de Universiteit van Amsterdam verbonden, sinds april 
1999 als bijzonder hoogleraar Letterkunde van de Middeleeuwen, in het bijzonder 
de Duitse.
Hij publiceerde en publiceert (sinds 2005 als emeritus) over 
de Middelhoogduitse en Middelnederlandse literatuur.