Regio

Cor Witbraad, Wee den mensch die maar één boek leest

De Openbare Bibliotheek in Zutphen bestaat in november 2019 111 jaar. Cor Witbraad schreef een boek over de geschiedenis van een van de oudste openbare bibliotheken in Nederland.

De titel van het boek ‘Wee den mensch die maar één boek leest’ is een vertaling van een uitspraak van Thomas van Aquino.

Het boek gaat over lezen en leren en lenen, over de verschillende soorten bibliotheken die ons land kent en gekend heeft. Het gaat natuurlijk vooral over de Openbare Bibliotheek Zutphen. Eerst wordt beschreven hoe het gelopen is met de leescultuur, van het ontstaan van het schrift tot aan de stand van nu. Daarbij wordt ook gekeken hoe dat in Zutphen was. Het grootste deel van het boek is ingeruimd voor de Bibliotheek Zutphen. Haar reilen en zeilen wordt beschreven vanaf het oprichtingsjaar 1908 tot vandaag de dag: maatschappelijk educatief, zoals zij dat zelf typeert.

Ida Gerhardt, Dolen en dromen

Op 8 november 1980 werd het gedicht Dolen en dromen gepresenteerd: Ida Gerhardt las het voor in een overvolle refter van het Stedelijk Museum in Zutphen. Inmiddels wordt het legendarische Zutphen-gedicht beschouwd als een van de belangrijkste in haar oeuvre.
Dolen en dromen vormde de dichterlijke bekroning op een bijzonder gelukkige periode in het leven van de dichteres: eindelijk was er erkenning voor haar werk, met de P.C. Hooftprijs die zij in 1980 ontving, en de Prijs voor Meesterschap die haar het jaar daarvoor werd uitgereikt.
Deze uitgave – ingeleid door Ad ten Bosch – bevat een nooit eerder gepubliceerde lezing van Ida Gerhardt, en is rijk geïllustreerd met foto’s en het handschrift van het gedicht in facsimile.

Dolen en dromen verscheen in twee edities: een beperkte, genummerde en gebonden uitgave en een paperback.

Atlas van historische verdedigingswerken in Nederland – Overijssel en Gelderland

Teun de Kruijf e.a. (red.)

De provincies Overijssel en Gelderland volgden in hun staatkundige geschiedenis grotendeels een gescheiden traject. Geografisch daarentegen zijn er wel overeenkomsten. Dit geldt niet alleen voor het gebied ten oosten van de IJssel, maar vooral voor de rivier zelf. Voor de hieraan gelegen steden, die in beide provincies liggen, was de rivier een belangrijke handelsroute. In de Republiek der Verenigde Nederlanden werd de IJssel bovendien lange tijd een belangrijk, maar kwetsbaar deel van het Oostelijke Frontier. Ook in latere tijden, tot zelfs na de Tweede Wereldoorlog, was de rivier als linie belangrijk voor de verdediging van ons land.

Het atlasdeel is een compleet naslagwerk, waarin de ontwikkeling van de verschillende verdedigingswerken en de nog aanwezige elementen zijn beschreven.

Buiten westen – het nieuwe bouwen in de Stedendriehoek

In het boek staan mooie voorbeelden van wat opdrachtgevers en architecten tot stand hebben gebracht in de afgelopen tien á vijftien jaar. Op een drietal projecten in Apeldoorn (Achmea Campus), Deventer (gasfabriekterrein) en Zutphen (woonwijk Noorderhaven) – steden die centraal liggen in de regio – wordt ingezoomd. Die projecten hebben allen het kenmerk transformatie met speciale aandacht voor bijzondere architectuur en duurzaamheid.

De regio Stedendriehoek die ook wel Cleantechregio wordt genoemd, heeft duidelijk potentie. Het biedt een aantrekkelijk woon- en werkklimaat. De steden Apeldoorn, Deventer en Zutphen vormen het hart, Lochem, Brummen, Voorst, Epe en Heerde liggen daar omheen en hebben meer een landelijk karakter.

In de Stedendriehoek is ruimte voor ontwikkeling en innovatie. En vaak gaat ontwikkeling samen met mooie architectuur. Architectuur is een product van de tijd waarin ze tot stand komt. Transformatie van bestaande locaties en panden is prima te combineren met nieuwe architectuur zo blijkt.

Het boek is in opdracht van de Bouwsociëteit Stedendriehoek gemaakt. Dit is een netwerkorganisatie van mensen die actief zijn in architectuur, projectontwikkeling, bouw en aanverwante sectoren. Het leggen van contacten en initiëren van samenwerking tussen professionals is het doel van dit netwerk.

Muurpoezie in Zutphen & Warnsveld

Eke Mannink en Pascale Drent

Zutphen ademt poëzie. De ligging aan IJssel en Berkel, de eeuwenoude straten en pleinen, de huizen, de torens, het rijke verleden dat zorgvuldig wordt gekoesterd. En dat in combinatie met het eigentijdse, de nieuwe functies die gebouwen kregen, de vele culturele activiteiten van nu, de levendigheid. Dichters lieten en laten zich erdoor inspireren. Hun spoor is te volgen aan de hand van dit boek, de leidraad voor een wandeling langs gevels die letterlijk zijn voorzien van poëzie. Ze nemen de wandelaar mee door de stad Zutphen en het dorp Warnsveld, zetten hem of haar even aan het denken. Ze werpen een andere blik op de omgeving, ze maken van de wandelaar een lezer. En, wie weet, van de lezer een wandelaar.

De IJssel stroomt feller dan de Amstel

Ad ten Bosch

Ad ten Bosch, afkomstig uit een familie met een bijzondere geschiedenis, groeide op tussen de boeken. Uiteindelijk zou hij zelf alle kanten van het boekenvak leren kennen: als drukker, boekverkoper, uitgever en schrijver. Zijn memoires lezen als een verslag van een avontuurlijk leven en een geschiedenis van het Nederlandse boekenvak ineen.

Ad bracht zijn jeugd door in Zutphen, waar zijn vader boekhandel Van Someren en Ten Bosch runde. Na de grafische school zocht hij het avontuur in Canada, waar hij als chauffeur in de mijnen wagens ter grootte van een eengezinswoning bestuurde. Uiteindelijk zou hij terugkeren en de boekhandel van zijn vader overnemen, en later ook uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep.

Hij leerde tijdens zijn leven in en rond de literaire wereld vele schrijvers kennen, met wie hij vriendschappen sloot en soms ook verbrak: Ida Gerhardt, Harry Mulisch, Jeroen Brouwers, Ilja Leonard Pfeijffer, Christiaan Weijts, Gerrit Komrij en vele anderen.

Naar Zutphen

Hans Heesen

In de zes verhalen in Naar Zutphen is een man aan het woord die in een observerende, droogkomische stijl over het leven vertelt. Hij beschrijft hoe hij door toedoen van anderen of zichzelf op een onmogelijke missie wordt gestuurd, om een verloren liefde in Parijs op te sporen, een Bulgaar die geen Nederlands spreekt op sleeptouw te nemen of erachter te komen wie een tas met honderden knipsels over inbraken heeft verzameld en aan de deur van zijn huis in Zutphen heeft gehangen. Steeds weer blijken die missies inderdaad onmogelijk, maar dat betekent niet dat ze niks opleveren, op zijn minst een goed verhaal dat nog een tijd in het hoofd van de lezer naklinkt.

Historische atlas van Zutphen – Torenstad aan Berkel en IJssel

Zutphen, ontstaan op de plaats waar de rivieren de IJssel en de Berkel samenkomen, is ouder dan tot nu toe werd aangenomen. Aanvankelijk bepaalden schriftelijke bronnen het beeld van de vroegste geschiedenis van Zutphen, maar inmiddels is uit archeologisch onderzoek gebleken dat de nederzetting veel ouder is. Bovendien is gebleken dat de waterhuishouding in en rond de stad een veel grotere ontwikkeling heeft doorgemaakt dan is vastgelegd. Bouwhistorisch onderzoek wijst uit dat Zutphen tot de oudste volwaardige stedelijke centra van Nederland behoort. Zutphen heeft zich ontwikkeld van handelsstad in de Middeleeuwen via kwartiershoofdstad en garnizoensstad in de vroegmoderne tijd en door stadsuitbreidingen in de laatste twee eeuwen tot middelgrote provinciestad.

Willem Frijhoff, Michel Groothedde en Christiaan te Strake baseerden hun Historische atlas van Zutphen vooral op historische bronnen uit het regionaal Archief Zutphen en het Stedelijk Museum. Opmerkelijk is het hoofdstuk over het grote tufstenen paltscomplex uit de elfde eeuw. Dit curieuze gebouw is uniek in Nederland, maar wie het liet bouwen en waar het ooit voor diende blijft een raadsel. Een ander hoofdstuk behandelt de militaire geschiedenis, aangezien de vesting lange tijd de stedelijke ruimte heeft bepaald. En er is een hoofdstuk gewijd aan de invloedrijke rol van de adel in Zutphen en omgeving. Dat de stad als adellijke residentie heeft gediend blijkt onder meer uit een achttiende-eeuwse reisgids. Maar ook de negentiende-eeuwse stedenbouwkundige vernieuwingen, mogelijk gemaakt door de Vestingwet van 1874, de verwoestingen in de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw in de jaren erna, en al dan niet uitgevoerde uitbreidingsplannen komen aan bod.
Hoofdstukken als ‘Torenstad’ over het oude torensilhouet van Zutphen, het huidige logo van de stad, ‘Hanzestad’, ‘Patriottenstad’, ‘Verkeerscentrum’, ‘Parkstad’, ‘Industriestad’ en ‘Spirituele stad’ (met aandacht voor Zutphen als antroposofische stad) laten zien dat een chronologische en een thematische aanpak mooi samengaan. Tot slot een extra hoofdstuk over Zutphen buiten de landsgrenzen met onder meer een detail van een kaart uit 1753 met ‘Zutphens Bay’ voor de kust van Sumatra en een satellietfoto van de krater ‘Zutphen’ op Mars.

Bij elke kaart hoort een verklarende tekst en aanvullend beeldmateriaal, variërend van oude en nieuwe kaarten en cartografische reconstructies tot schilderijen, prenten en foto’s. Een feest van herkenning voor de lezer die de stad kent, maar ook interessant voor buitenstaanders en bezoekers.

Het hertogdom Gelre

J. Stinner en K-H. Tekath

Rond 1527 beleefde het hertogdom Gelre zijn gouden tijd. Het Gelderse grondgebied strekte zich toen uit van Midden-Limburg en Duits Gelre in het zuiden tot en met Friesland en Groningen in het noorden, ook Utrecht viel kortstondig onder Karel van Gelre.

De Gelderse hertogen waren vooraanstaande vertegenwoordigers van de riddercultuur. Door taai verzet tegen de Bourgondiërs en Habsburgers bleef het hertogdom langer dan enig ander Nederlands gewest onafhankelijk. De gevreesde vechtersbaas Maarten van Rossum speelde daarbij een geduchte rol.

Ook de Gelderse kunst bloeide: kostbare handschriften, beelden, en zilverwerk. De Reformatie en de Tachtigjarige Oorlog maakten daaraan een einde.

De Cloese – Havezate aan de Berkel

Eddy ter Braak, Cees Jan Frank, Wilma Nijenhuis-ten Arve en John Töpfer

Kasteel De Cloese met zijn schilderachtige trapgevels en torentjes is in de huidige vorm een negentiende-eeuwse schepping van de architect Nicolaas Molenaar. Een gevelsteen in de achtergevel verraadt echter een geschiedenis die veel verder teruggaat. Al voordat de Lochemse pastoor Sweder van Kervenheim in 1520 een huis aan de Berkel liet bouwen, moet er een versterkt huis zijn geweest, dat tijdens een conflict met Zutphen werd belegerd en verwoest.

De Cloese had in de eerste eeuwen een belangrijke regionale functie als havezate, daarna als buitenplaats in een landgoed. Er woonden families van Gelderse en Friese adel en het was lange tijd eigendom van mr. C.J. Sickesz, politicus, landbouwdeskundige en de eerste watergraaf van het Waterschap van de Berkel. Ook diende het kasteel als klooster en vervolgens als politieschool. Het vertrek van deze school bracht nieuwe perspectieven voor het behoud van deze historische havezate.

Vier auteurs ontrafelen in dit boek de turbulente geschiedenis van De Cloese. Dat doen ze aan de hand van eeuwenoude archiefstukken, bijzondere familiegeschiedenissen en historisch onderzoek. Deze uitgave staat vol uniek beeldmateriaal, zoals herontdekte tekeningen, plattegronden, historische foto’s en portretten uit adellijk familiebezit. Het is een boek vol prachtige verhalen over een bijzonder Gelders kasteel.

Huize Baak

Frans Helmich

Drie jaar was Frans toen hij in het najaar van 1956 verhuisde van Huize Baak naar Velp met zijn ouders, broer Ernest en zus Pia. De (te) hoge financiële lasten noopten de familie om het huis te verkopen, maar de landerijen buiten de gracht bleven in het bezit van de familie. Ondanks het feit dat Frans dus maar zeer kort op Huize Baak heeft gewoond en er amper herinneringen aan heeft, en nu ook niet woonachtig is in het dorp, heeft hij nog steeds een sterke band met het dorp.

“Zeker naarmate ik ouder word raak ik steeds meer geïnteresseerd in mijn voorgeslacht en de geschiedenis van Baak. Vragen als: Hoe komt de familie Helmich aan Huize Baak? Wie was de eerste Van der Heijden? Wie waren de bewoners van Huize Baak, ook na 1956?, wil ik graag beantwoord hebben.”

Aangespoord door zijn gezin en mensen om hem heen waarvoor hij als vraagbaak diende in hun zoektocht naar informatie over familie van zijn voorvaderen en vroegere bewoners van Huize Baak, heeft Frans dit boekwerk geschreven.